Houtborende insecten

Deze pagina is bedoeld om achtergrondinformatie te verstrekken als onderdeel van het door ons opgestelde bouwkundig rapport en is niet te zien als handleiding bij bestrijden of voorkomen van houtborende insecten. Schakel te allen tijden een bestrijdingstechnicus in indien u vermoedt dat er zich houtborende insecten in uw pand bevinden of indien u dit onderzocht wilt zien. U kunt ook contact met ons opnemen voor de bouwkundige keuring.

Houtborende insecten worden in de volksmond vaak houtworm genoemd. Dit is een foutieve benaming, omdat het meestal de larven zijn die het hout aantasten en dus geen wormen. De insecten komen zowel binnen als buitenshuis voor en moeten zeker niet onderschat worden. Hoewel de schade van buiten vaak lijkt mee te vallen, kan dit aan de binnenzijde van het hout toch vele malen erger zijn dan dit van de buitenkant laat blijken. Het is dus belangrijk om in geval van de zogenoemde ‘’houtworm’’ tijdig in te grijpen.

Bedreigende insecten

Met houtborende insecten worden zoals eerder benoemd veelal larven bedoelt. Deze larven groeien uiteindelijk uit tot kevers. Verschillende insecten leven door hun behoefte aan voedsel, vochtigheid en temperatuur ook in compleet verschillende leefomgevingen. In dit hoofdstuk worden de verschillende soorten hout aantastende insecten toegelicht.

Indeling insectenrijk

In totaal zijn er 29 groepen insecten, hiervan zijn er vier groepen die bedreigend zijn voor hout. Dat zijn de volgende groepen:

• Kevers
• Vliesvleugelingen
• Schubvleugeligen
• Termieten

Van deze vier groepen zijn de kevers en de termieten veruit het meest bedreigend voor hout. Aangezien er in Nederland geen termieten leven worden deze niet verder behandeld.
Verder is er nog een belangrijke onderverdeling die bij de houtborende insecten gemaakt moet worden, namelijk of het nathoutboorders of drooghoutboorders betreft. Het verschil tussen deze twee groepen wordt in de volgende paragrafen toegelicht.

Nathoutboorders

Deze soort houtborende insecten kenmerkt zich doordat ze alleen maar levende of reeds gevelde bomen aantasten. De voorkeur van deze insecten gaat namelijk naar levend of vers sap houdend hout, oftewel ‘’nat’’ hout. Zowel naald- als loofhoutsoorten kunnen door nathoutboorders worden aangetast.
De boorgaatjes die deze insecten achterlaten hebben een diameter van 1-3mm en gaan vaak gepaard met een plaatselijke verkleuring. Deze verkleuringen vinden plaats in de vorm van bruinachtige vlammen en zijn het resultaat van een afweerreactie van de nog levende boom.
De bestrijding van nathoutboorders in een woning kan over het algemeen achterwegen blijven, omdat de eitjes van nathoutboorders in hout waarin de sapstroom is gestopt niet meer tot ontwikkeling kunnen komen.
Enkele soorten nathoutboorders zijn:

• Boktorren
• Ambrosiakevers
• Houtwespen
• Kapucijnkevers

Drooghoutboorders

Drooghoutboorders komen niet alleen voor in de houten constructie van een gebouw, ze kunnen bijvoorbeeld ook optreden in een houten vloer of zelfs een houten schilderijlijst. Soort afhankelijk kunnen zowel naald- als loofhoutsoorten door de drooghoutboorders worden aangetast.
Deze insecten ondergaan in het hout de volledige gedaanteverwisseling, ei – larve – pop – imago (kever), dit proces kan soms tot wel 10 jaar duren. Hoewel de grootste schade uitsluitend door de larve wordt veroorzaakt, wordt deze pas zichtbaar wanneer de kever zich in het eindstadium een weg naar buiten vreet en de kenmerkende ronde gaatjes in het zicht komen.
Een veelvoorkomend kenmerk van de drooghoutboorders is dat ze het boormeel afkomstig van het hout in de gemaakte gangen achter laten, terwijl bij een deel van de nathoutboorders de gangen leeg zijn. De larven van drooghoutboorders voeden zich met zetmeel, wat in nat hout in mindere mate aanwezig is.
De meest voorkomende drooghoutboorders zijn:

• Huisboktor
• Gewone houtworm
• Grote houtworm/bonte knaagkever
• Spinthoutkever

Bronnen: (Rentokil, sd) (Nathoutboorders, sd)

Bestrijding en kenmerken van drooghoutboorders

Het is van groot belang om eerst vast te stellen welk insect de aantastingen van het hout veroorzaakt, omdat er voor vrijwel ieder insect een andere bestrijdingsmethode nodig is. Een foutieve bestrijding kan dan ook weinig tot geen impact hebben op de te bestrijden insecten. Om vast te kunnen stellen welk houtborend insect er in het hout aanwezig is, is er veel kennis en ervaring nodig. Daarom wordt er geadviseerd om ten alle tijden een inspectie door een specialist te laten uitvoeren.
De bestrijding van houtborende insecten bestaat uit een basisbehandeling, gevolgd door een vervolgbehandeling(en) die afhankelijk is/zijn van het insectsoort.

Basisbehandeling

Voor de basisbehandeling is het van belang dat het houtwerk volledig wordt schoongemaakt. Het hout moet niet alleen stof- en vuilvrij zijn, maar de eventueel aanwezige verf-, laklagen etc. dienen ook verwijdert te worden. Het wordt verder sterk aanbevolen om de te behandelen ruimte volledig te ontruimen en de niet te verwijderen onderdelen af te dekken.
Wanneer alle voorbereidingen getroffen zijn, dan kan het hout behandeld worden. Deze behandeling wordt uitgevoerd door middel van de nat-op-nat methode, waarbij het hout tweemaal wordt bespoten tijdens één behandeling. Belangrijk is dat niet alleen de zichtbaar aangetaste onderdelen behandelt worden, maar al het aanwezige hout. In de houten onderdelen waarbij er geen aantastingen zichtbaar zijn kunnen namelijk ook al eitjes of larven aanwezig zijn.
De vloeistof waarmee het hout bespoten wordt, dringt 4 tot 7mm in het hout naar binnen. De vloeistof zal zo niet de eitjes bereiken, deze liggen namelijk dieper in het hout, maar zodra de larven zich een weg naar boven vreten komen ze in aanraking met de vloeistof en zullen ze sterven.
Zowel tijdens als na de behandeling dient de te behandelen ruimte goed geventileerd te worden. Om te voorkomen dat de vloeistof wordt ingeademd wordt er geadviseerd om gedurende 48 uur niet langdurig in de ruimte te verblijven.

Huisboktor

Kenmerken

De kevers van de huisboktor zijn tussen de 10 en 25mm lang en hebben een donkerbruine kleur met twee grijze vlekjes op het schild. Het vrouwtje, dat duidelijk groter is dan het mannetje, heeft een aan de achterzijde uitstekende legboor waarmee ze 140 tot 200 eieren legt in naden of spleten van het hout of in oude gangen nabij de uitvliegopeningen.
In winter zijn de larven vrij stil, maar in de zomer is het mogelijk om het geknaag van de huisboktor te horen.
De larven van de huisboktor zijn in het begin rond de 2mm lang en kunnen tot wel 30mm lang worden. Ze zijn geelachtig wit van kleur en hebben een brede kop met donkerbruine kaken. De huisboktor kan zich bij een hogere temperatuur beter ontwikkelen.
Schade
De huisboktor is voornamelijk te vinden in dakconstructies en vloeren, bestaande uit naaldhout. Verder gaat de voorkeur van de huisboktor ook uit naar nieuwer hout. Het houtoppervlak waarin deze aanwezig zijn is vaak rimpelig door de druk afkomstig uit de boorgangen. De boorgangen zijn circa 4,5 mm breed, zijn voornamelijk recht en lopen mee in de lengte richting van het hout. Het boormeel afkomstig uit de gangen is waarneembaar als cilindrische deeltjes. Het boormeel is soms als hoopjes waarneembaar op en onder het aangetaste hout. De uitvliegopeningen zijn 6 tot 10mm groot en hebben een ovale vorm, meestal met een gekartelde rand.
Bestrijding
Voorafgaand aan het door de huisboktor aangetaste hout behandelt kan worden, moeten eerst de boorgangen worden open gestoken en afgekapt. Uit deze geopende boorgangen dient vervolgens het boormeel te worden verwijdert. Wanneer het afkappen van het hout constructief gezien niet mogelijk is, dan kan er plaatselijk vloeistof geïnjecteerd worden.
Indien het te behandelen hout dusdanig is aangetast dat vernieuwing of vervanging noodzakelijk is, dan dient dit te gebeuren voorafgaand aan de bestrijdingswerkzaamheden. Op deze manier is het nieuwe hout ook meteen beschermt tegen houtborende insecten.

Grote houtworm

Kenmerken
De grote houtworm ook wel bekend als de bonte knaagkever of het doodskloppertje, is 5 tot 8mm lang. De kever heeft een donkerbruine kleur, met op het schild geelachtige spikkels. Ook de kop zit bij de grote houtworm verstopt onder een schild. Evenals de huisboktor is de grote houtworm het actiefst op warme dagen. Als paringsritueel maken ze klopgeluiden, door met hun kop tegen het hout te tikken. Het vrouwtje legt 40 tot 60 eitjes, alleen of in groepjes van 3 tot 4 stuks. Deze eitjes worden in spleten, holtes of op ruwe oppervlakken gelegd.
De larven zijn geelachtig wit met een gekromd lichaam. Volwassen larven worden tot 11mm groot.

Schade
De grote houtworm is vaak te vinden in oude gebouwen zoals kerken en molens. De voorkeur van de grote houtworm gaat uit naar loofhout, waarbij meestal eikenhout het slachtoffer is. Het is ook mogelijk om de grote houtworm aan te treffen in naaldhout, waarbij deze meestal in grenen te vinden is. De kever is vaak te vinden op vochtige plekken in combinatie met houtaantastende schimmels of zwammen. De reeds door schimmel aangetaste houten onderdelen dienen voor de larven namelijk is als een betere voedselbron.
De aantastingen veroorzaak door de grote houtworm zijn herkenbaar aan de ronde uitvliegopeningen met een diameter van 2,5 tot 4mm. Het boormeel dat in deze boorgangen wordt achtergelaten is grof en bolvormig. Verder laat de grote houtworm ook uitwerpselen achter in de boorgangen. De boorgangen lopen anders dan bij de huisboktor grillig door het hout.
De larven van de grote houtworm kunnen zich diep in het hout verpoppen, waardoor de kevers ook nooit uit het hout komen. Wanneer dit het geval is zullen de kevers dus ook in het hout gaan paren, waardoor de volgende generatie ook weer in het hout zal worden opgewekt. Door dit proces lijkt het alsof het hout niet of nauwelijks is aangetast, terwijl het hout van binnen al voor een groot deel is weggevreten. Deze van buitenaf onzichtbare beschadigingen kunnen de houtsterkte zelfs zodanig verminderen dat constructieve ingrepen of vernieuwingen nodig zijn.
Bestrijding
Omdat de grote houtworm generaties lang binnen het hout kan blijven leven, zonder dat er van buitenaf ook maar iets te zien is, is alleen een oppervlakte behandeling niet voldoende. Om de grote houtworm te kunnen bestrijden worden er daarom houtinjectiepluggen gebruikt om vloeistof tot diep in het hout te kunnen injecteren. Afhankelijk van de houtafmetingen dienen er 5 tot 20 injectiepluggen per meter geplaatst te worden. De injectiepluggen worden in voorgeboorde gaten geplaatst. In zwaar aangetaste houten onderdelen kunnen de aanwezige boorgangen gebruikt worden om de te injecteren vloeistof in het hout te verspreiden.

Gewone houtworm

   

Kenmerken
De gewone houtworm ook wel bekend als kleine houtworm, klopkever of meubelkever is donkerbruin van kleur en is 2,5 tot 5mm lang. De kever heeft een cilindrisch lange lichaamsvorm, waarbij de kop net zoals bij de grote houtworm verscholen gaat onder een schild. Op het schild van de kever zijn er in de lengte richting kleine puntjes te zien. De kevers verschijnen in de periode van mei tot en met maart en gaan dan paren. De vrouwtjes leggen dan 20 tot 40 eitjes in houtscheuren, spleten en uitvliegopeningen.
De larven zijn geelachtige wit met een rupsachtig gekromd lichaam. Volwassen larven zijn circa 6mm lang.

Schade
De gewone houtworm tast zowel naald- als loofhoutsoorten aan en is voornamelijk te vinden in verwerkt hout in gebouwen, meubels, betimmeringen en beeldhouwwerken. De aantastingen als gevolg van de gewone houtworm beperken zich eerst tot het spint, maar kunnen zich uitbreiden tot de kern. De aantastingen zijn te herkennen aan de ronde uitvliegopeningen met een doorsnede van 1 tot 2mm. De boorgangen van de gewone houtworm hebben een kronkelig verloop en zijn gevuld met fijnkorrelig boormeel en uitwerpselen. Bij een actieve werking kunnen er op en onder het aangetaste hout kratervormige hoopjes boormeel worden waargenomen.
Anders dan de grote houtworm vreet de gewone houtworm wel zijn weg naar het houtoppervlak en is hiermee dus beter waarneembaar.
Bestrijding
De gewone houtworm kan net zoals de huisboktor bestreden worden door middel van een oppervlaktebehandeling. Er kan ook gekozen worden voor een injectiebehandeling. Dit is voor de gewone houtworm niet noodzakelijk aangezien deze zich altijd naar de oppervlakte vreten, maar hierdoor wordt er een betere preventie tegen een mogelijke terugkomst van houtborende insecten gerealiseerd.

Spinthoutkevers

Kenmerken

Spinthoutkevers ook wel parketkevers genoemd zijn 3 tot 7mm lang, slank en licht tot donkerbruin van kleur. De vrouwtjes leggen circa 70 eitjes. De eitjes worden uitsluitend in de houtvaten gelegd, daarom worden alleen houtsoorten met wijde vaten aangetast door de spinthoutkever. De larven die uit deze eitjes komen hebben een witgele kleur en zijn in het begin niet veel groter dan een halve millimeter. Uiteindelijk kunnen de larven uitgroeien tot ongeveer 6mm.

Herkennen
Spinthoutkevers zijn alleen maar te vinden in het spint van loofhoutsoorten met wijde vaten, zoals eiken, abachi en essen. Hout waarin veel zetmeel aanwezig is, is veel vatbaarder voor aantasting door spinthoutkevers. Het hout wordt pas aangetast wanneer het droog is, nat en geveld hout worden dus niet aangetast. Spinthoutkevers zijn voornamelijk te vinden in gezaagd hout, maar ook in tot producten zoals meubilair en parketvloeren. Zelfs triplex en multiplex kunnen door de spinthoutkever worden aangetast.
De boorgangen van de spinthoutkever lopen aanvankelijk mee in de vezelrichting van het hout, maar later lopen de gangen alle kanten op. De uitvliegopeningen die de spinthoutkevers achterlaten hebben een doorsnede van 1 tot 1,5mm. Om hun weg naar de oppervlakte te realiseren kunnen de kevers zelfs door verflagen of lood heen knagen. De kevers vermijden licht en zijn daarom voornamelijk in de nacht of schemering actief.
De aantastingen afkomstig van spinthoutkevers worden meestal pas ontdekt wanneer de eerste uitvliegopeningen kunnen worden waargenomen. De schade in het hout is op dit moment vaak al enorm. Wanneer er nog geen uitvliegopeningen aanwezig zijn, dan is er aan het oppervlak een dun houtlaagje aanwezig. Onder dit houtlaagje bevinden zich dunne houtwandjes en zeer fijn boormeel.
Bestrijding
Omdat spinthoutkevers alleen maar in het spint van het hout voorkomen is een oppervlaktebehandeling voldoende om de insecten te bestrijden.

Bronnen hoofdstuk 3: (Rentokil, sd) (Houtworm, sd) (Gewone houtwormkever, sd) (Spinthoutkever bestrijden, sd) (Grote houtwormkever bestrijden, sd)

Overzicht

Bibliografie

Gewone houtwormkever. (sd). Opgeroepen op 18 02, 2021, van kad.nl: https://www.kad.nl/kennisbank/dierplagen/kevers/houtwormkevers/gewone-houtwormkever/

Grote houtwormkever bestrijden. (sd). Opgeroepen op 18 02, 2021, van bescon.nl: https://www.bescon.nl/houtworm-bestrijden/grote-houtwormkever
Houtworm. (sd). Opgeroepen op 18 02, 2021, van perfectkeur.nl: https://perfectkeur.nl/bouwkundige-kennisbank/houtworm/
Nathoutboorders. (sd). Opgeroepen op 17 02, 2021, van eurabo.be: https://www.eurabo.be/nl/lexicon/nathoutboorders
Rentokil. (sd). Houtborende insecten. Opgeroepen op 17 02, 2021, van docplayer.nl: http://docplayer.nl/111606207-Houtborende-insecten.html
Spinthoutkever bestrijden. (sd). Opgeroepen op 18 02, 2021, van bescon.nl: https://www.bescon.nl/houtworm-bestrijden/spinthoutkever-bestrijden